Piano Passions (06.7.2024)
20/06/2024
Échos Romantiques – Dư âm lãng mạn (14.7.2024)
20/06/2024
GIỚI THIỆU TÁC PHẨM
CAMILLE SAINT-SAËNS (1835-1921)
Fantaisie for Harp, Op. 95 (1893)
(Fantaisie cho đàn hạc, Tập 95)
Harp: Huỳnh Gia Nguyên Đan
Camille Saint-Saëns, từng được tôn vinh như "Beethoven nước Pháp" trong thời đại ông, là một nhà soạn nhạc sung mãn và tài năng, với các tác phẩm tiếp tục làm say đắm khán giả bởi sự thanh lịch và rực rỡ. Bất chấp những so sánh với bậc thầy người Đức, Saint-Saëns đã tự tạo dựng di sản riêng biệt, đặc trưng bởi cả chiều rộng lẫn chiều sâu. Mặc dù ông không theo đuổi những thay đổi cấp tiến của các nhà soạn nhạc đương thời, âm nhạc của ông vẫn là minh chứng cho tài năng tạo tác bậc thầy và sự khéo léo trong sáng tác giai điệu của ông.
Trong số những tác phẩm ít được biết đến nhưng lại vô cùng đẹp đẽ của ông là Fantaisie cho đàn hạc, Tập 95, sáng tác năm 1893. Tác phẩm một chương này là viên ngọc trong các sáng tác dành cho đàn hạc, thể hiện tài năng của Saint-Saëns trong việc tạo ra âm nhạc giàu lớp lang và giàu không khí. Được viết cho đàn hạc độc tấu, Fantaisie là một minh chứng tinh tế về khả năng khai thác toàn bộ phạm vi biểu cảm của nhạc cụ này, hòa trộn sự tinh tế nhẹ nhàng với sự rực rỡ của kỹ thuật điêu luyện.
Saint-Saëns là bậc thầy trong việc kết hợp những âm sắc tương phản, và mặc dù Fantaisie chỉ dành cho đàn hạc độc tấu, soạn phẩm vẫn gợi lên một cuộc đối thoại giữa các "giọng điệu" âm nhạc khác nhau bên trong chính nhạc cụ. Tác phẩm mở ra theo một chuỗi các đoạn ngắn, bắt đầu với chủ đề trữ tình, nhẹ nhàng, phô bày khả năng của đàn hạc về cả giai điệu lẫn phần đệm phức tạp. Khi Fantaisie phát triển, Saint-Saëns dệt nên một tấm thảm hợp âm rải tuôn chảy, lướt phím lung linh và những đường giai điệu sâu sắc, tạo nên một câu chuyện âm nhạc vừa lôi cuốn vừa tinh tế.
Cấu trúc theo đoạn ngắn của Fantaisie cho phép đàn hạc khám phá nhiều cung bậc cảm xúc và lớp lang khác nhau. Từ phần mở đầu dịu dàng và hướng nội đến những đoạn phô diễn kỹ thuật sôi nổi, tác phẩm duy trì sự cân bằng giữa đòi hỏi kỹ thuật và chiều sâu biểu cảm. Trong tác phẩm này, sự trong sáng và thanh lịch, dấu ấn đặc trưng của Saint-Saëns, luôn hiện hữu, nhưng đồng thời cũng có nét ấm áp tình cảm tiềm ẩn chạm đến trái tim người nghe.
Dù nổi tiếng với trường phái âm nhạc bảo thủ, Fantaisie cho đàn hạc tiết lộ Saint-Saëns sẵn sàng thử nghiệm trong khuôn khổ phong cách riêng của ông. Đàn hạc, nhạc cụ mà ông tiếp tục sử dụng trong một số tác phẩm đáng chú ý khác, bao gồm Fantaisie, tập 124 cùng violin và Morceau de Concert, tập 154 cùng dàn nhạc, là phương tiện hoàn hảo cho ông khám phá màu sắc và hình thức âm nhạc.
Trong Fantaisie cho đàn hạc, Saint-Saëns mang đến cho chúng ta một cái nhìn thoáng qua tâm trí của một nhà soạn nhạc, người ngay cả trong buổi hoàng hôn của thời kỳ Lãng mạn, vẫn tiếp tục truy cầu những cách thức mới để làm say đắm và truyền cảm hứng cho khán giả. Tác phẩm này, với sự pha trộn giữa nét duyên dáng, kỹ thuật điêu luyện và cộng hưởng cảm xúc, luôn là minh chứng cho nghệ thuật trường tồn của ông và sự hiểu biết sâu sắc về tiềm năng biểu cảm của đàn hạc.
FRÉDÉRIC CHOPIN (1810-1849)
Andante spianato et grande polonaise brillante in E-flat major, Op. 22 (1830-36)
(Andante spianato và grande polonaise brillante giọng Mi giáng trưởng, Tập 22)
Piano: Lữ Hoàng Thịnh
Andante spianato et grande polonaise brillante là một trong những tác phẩm đặc biệt nhất của Chopin. Có thể nói đây là sự gán ghép của 2 bản nhạc độc lập có thời gian sáng tác chênh nhau tới 4 năm. Và với nhiều nhà phê bình âm nhạc, chúng không phù hợp, thậm chí có thể nói là quá khác nhau. Điều duy nhất liên kết 2 tác phẩm lại với nhau chính là sự tương phản.
Trên thực tế, phần Grande polonaise brillante được Chopin sáng tác trước trong khoảng thời gian 1830-1831, ngay sau khi ông hoàn thành bản Concerto piano số 1 (thực chất đây là bản số 2). Công việc được bắt đầu trong những tháng ngày cuối cùng của Chopin ở quê nhà Warsaw và ông chỉ hoàn thành nó khi đến Vienna vào năm 1831 và bản nhạc được đánh số Op. 22. Đây cũng chính là tác phẩm cuối cùng mà Chopin sáng tác cho piano và dàn nhạc. Trong những năm sau đó, Chopin đã nhiều lần biểu diễn tác phẩm này, cả phiên bản đầy đủ cùng dàn nhạc và chỉ với piano độc tấu. Sau khi định cư tại Paris, trong một buổi hoà nhạc tại Nhạc viện Paris cùng nhạc trưởng François-Antoine Habeneck, Chopin cần có một tác phẩm dài và quan trọng hơn (Grande polonaise brillante dài khoảng 10 phút) nên ông đã viết thêm phần Andante spianato và đưa nó lên đầu như một lời giới thiệu mở rộng và khiến tác phẩm trở thành dạng như chúng ta thấy ngày nay.
Spianato trong tiếng Ý có nghĩa là mượt mà, trôi chảy. Thuật ngữ này không xuất hiện trong bất kỳ tác phẩm nào khác của Chopin. Phần Andante spianato được viết ở giọng Son trưởng, hoàn toàn do piano độc tấu, có tính chất của một nocturne. Phần này lại được chia thành 2 phần nhỏ hơn, không đều nhau. Phần đầu tiên và cũng là dài nhất có tính chất êm đềm, du dương với một giai điệu trữ tình pha chút u sầu, khởi đầu ở nhịp 6/8, phần đệm cuộn lên nhẹ nhàng. Âm nhạc như miêu tả một đêm trăng hài hoà, một hồ nước tĩnh lặng phản chiếu, một không cảnh rất dịu dàng, nên thơ. Phần sau, được tác giả ghi chú là Semplice (đơn giản), âm nhạc chuyển thành nhịp ¾, giai điệu có thể hát lên được, piano được chơi mà không yêu cầu sử dụng pedal.
Phần Grande polonaise brillante bắt đầu với sự phô trương của dàn nhạc trong một khúc quân hành. Âm nhạc chuyển từ giọng Son trưởng sang Đô thứ rồi sau đoạn giới thiệu, ngừng lại nửa nhịp, chuyển tiếp sang giọng chính của tác phẩm Mi giáng trưởng. Ngay sau đó, piano trở thành tâm điểm trong phần còn lại của tác phẩm. Dàn nhạc, như thường lệ trong các tác phẩm của Chopin, đóng vai trò thứ yếu, đơn giản chỉ làm nền cho nhạc cụ độc tấu. Vì vậy, không bất ngờ khi ngày nay, trong nhiều buổi hoà nhạc, phần dàn nhạc đã bị loại bỏ và tác phẩm được dành hoàn toàn cho piano độc tấu. Âm nhạc có tính vũ điệu rất cao, màu sắc rực rỡ và tươi sáng với những khoảnh khắc hào hùng đặc trưng của thể loại polonaise nhưng không hề thiếu những hình tượng du dương. Nền tảng nhịp điệu được duy trì ở tay trái trong khi tay phải liên tục thể hiện những giai điệu phức tạp và đầy hấp dẫn. Trong phần giữa, không khí trở nên kịch tính hơn và được chuyển sang giọng Đô thứ nhưng vẫn giữ những đặc điểm của những điệu múa. Chủ đề chính trở lại dẫn tới một đoạn coda dài, đầy những thách thức về mặt kỹ thuật, đúng với tên gọi brillante. Trong những ô nhịp cuối cùng, toàn bộ dàn nhạc được đánh thức, kết thúc một buổi khiêu vũ cuốn hút và hoành tráng.
Andante spianato và Grande polonaise brillante là một trong những tác phẩm khó nhất về mặt kỹ thuật của Chopin nhưng có cấu trúc không hề phức tạp. Bản nhạc dành được nhiều mỹ từ từ phía những nhà phê bình. Âm nhạc của tác phẩm toát ra sự trôi chảy, tinh tế và quyến rũ. Nhà soạn nhạc, nghệ sĩ piano Jan Kleczyński đã thốt lên: “Không có tác phẩm nào được đóng dấu bằng sự tự do, tao nhã và tươi mới hơn”.
Nguồn: Cobeo (nhaccodien.info)
FRÉDÉRIC CHOPIN (1810-1849)
Bolero in A minor, Op. 19 (1833)
(Bolero giọng La thứ, Tập 19)
Piano: Hoàng Hạnh Dung
Bolero giọng La thứ, Tập 19 của Frédéric Chopin, sáng tác vào khoảng năm 1833, là minh chứng độc đáo cho khả năng vượt qua ranh giới văn hóa của ông, đồng thời thổi hồn phác họa Ba Lan đặc trưng của mình vào một điệu thức Tây Ban Nha. Tác phẩm này, ra đời cùng thời với bản phác thảo Ballade giọng Sol thứ và Études Tập 25, được xuất bản lần đầu tiên bởi C.F. Peters of Leipzig vào tháng 10 năm 1834 và sau đó bởi Wessel of London dưới tựa đề “Kỉ Vật Andalusia”.
Dù chưa một lần đặt chân đến Tây Ban Nha, Chopin vẫn khéo léo nắm bắt được linh hồn điệu Bolero Tây Ban Nha - một điệu nhảy sôi động với nhịp ba bắt nguồn từ thế kỷ 18. Tuy nhiên, tác phẩm này không chỉ đơn thuần là sự bắt chước âm nhạc Tây Ban Nha. Đây là một rondo phức hợp, với phần mở đầu rực rỡ ở Đô trưởng dẫn lối cho phần chính ở giọng La thứ/La trưởng, đan xen các yếu tố Ba Lan và Iberia một cách liền mạch.
Cấu trúc của Bolero phức tạp một cách hấp dẫn, mở màn với ba quãng tám sắc nét thu hút sự chú ý của người nghe. Tiếp theo là phần đầu mở rộng, phác họa hình ảnh sống động về vùng nông thôn Tây Ban Nha đang chuẩn bị cho hội vũ. Chủ đề chính xuất hiện trong đoạn allegro vivace (vui vẻ sống động) cộng hưởng với nhịp điệu sôi động của polonaise (điệu nhảy Ba Lan), được nhấn mạnh bởi phần đệm mang âm hưởng Ba Lan.
Sự khéo léo của Chopin tỏa sáng trong chủ đề thứ hai ở La trưởng, một đoạn nhạc lộng lẫy như trong một vở opera, chuyển tiếp sang phân đoạn "bel canto" (phong cách hát đẹp) ở La giáng trưởng. Tại đây, kỹ thuật sáng tác giai điệu và hòa âm của ông được thể hiện trọn vẹn, gợi lên một chất trữ tình, gần như mang tính giọng hát, nâng tầm tác phẩm vượt ra ngoài khuôn khổ Bolero truyền thống. Sau một đoạn chuyển điệu ngắn ở âm trầm, chủ đề chính trở lại giọng ban đầu, dẫn dắt đến phần tóm tắt cô đọng của chủ đề thứ hai ở La trưởng, đem lại một kết thúc sôi động và thỏa mãn cho tác phẩm.
Bolero giọng La thứ của Chopin là sự pha trộn quyến rũ giữa truyền thống âm nhạc Tây Ban Nha và Ba Lan. Tác phẩm thể hiện sự thanh lịch của điệu Bolero trong khi vẫn giữ được sự tinh tế và phức hợp của polonaise, đánh dấu đây là một tác phẩm độc đáo và mê hoặc trong kho tàng sáng tác của Chopin. Bolero này không chỉ thể hiện kỹ thuật sáng tác bậc thầy của ông mà còn thể hiện khả năng thổi hồn phong cách độc đáo của mình vào những khuôn mẫu quen thuộc, tạo nên thứ âm nhạc vượt qua nguồn gốc của để cất lên ngôn ngữ phổ quát hơn.
FRANZ LISZT (1811-1886)
Liebesträume (Giấc mộng tình yêu), S541/R211 (1850)
No. 1: Hohe Liebe (Tình yêu cao thượng)
No. 2: Gestorben war ich (Cái chết trong phúc lộc)
No. 3: O lieb, so lang du lieben kannst (Ôi tình yêu!)
Tenor: Thái Hoà Apéro, Piano: Đặng Trí Dũng
Giấc mộng tình yêu của Franz Liszt tựa như biểu trưng rực rỡ cho hành trình khám phá sâu sắc về cảm xúc cũng như biểu đạt của thời kỳ Lãng mạn. Được xuất bản vào năm 1850, bộ ba nocturne này ban đầu được sáng tác như những khúc nhạc thơ (lieder) dựa trên những vần thơ của Ludwig Uhland và Ferdinand Freiligrath, kiến tạo một hành trình kỳ thú qua các khía cạnh khác nhau của tình yêu.
Giấc mộng tình yêu có thể coi là một trong những giai điệu được yêu mến nhất trong âm nhạc cổ điển. Bản chuyển soạn cho piano độc tấu của chính Liszt đã bất tử hóa tác phẩm này, đảm bảo vị trí của nó giữa những giai điệu lấy cảm hứng từ tình yêu được yêu thích nhất. Mỗi nocturne trong bộ ba đều được đánh dấu bằng những đường nét giai điệu rộng rãi, hào phóng, gợi lên một bức tranh cảm xúc phong phú, biến chúng thành một tác phẩm ba mảnh liền mạch và sâu sắc.
Nocturne đầu tiên, dựa trên bài thơ “Tình yêu cao thượng” của Uhland, nói về một tình yêu thánh thiện, gần như tôn giáo, miêu tả một vị thánh tử đạo từ bỏ tình cảm trần tục, mở ra cánh cổng đến trải nghiệm thiên đường. Tác phẩm thanh thoát và nhẹ nhàng này mời gọi người nghe bước vào một không gian chiêm nghiệm, nơi tình yêu vượt qua ranh giới trần thế.
Ngược lại, nocturne thứ hai, cũng lấy cảm hứng từ bài thơ “Cái chết trong phúc lộc” của Uhland, đi sâu vào chiều sâu của tình yêu dục vọng. Thường được nhận biết bởi câu đầu gợi mở, "Tôi đã chết", nocturne này là một bức họa gợi tình về niềm hạnh phúc của tình yêu, thức tỉnh khỏi cái chết ẩn dụ qua nụ hôn của người yêu. Âm nhạc ở đây sôi nổi và thân mật, nắm bắt sức mạnh mãnh liệt và biến đổi của tình yêu lãng mạn.
Nocturne thứ ba, dựa trên bài thơ "Ôi tình yêu!” của Freiligrath, ca ngợi tình yêu trưởng thành, vô điều kiện. Lời kêu gọi khẩn thiết "Hãy yêu thương lâu nhất có thể!" vang vọng xuyên suốt tác phẩm, thúc giục sự trân trọng bản chất mong manh của tình yêu. Nocturne này, với giai điệu trữ tình, êm đềm, vừa là sự tôn vinh vừa là lời nhắc nhở sâu sắc về sự ngắn ngủi và chiều sâu của tình yêu.
Xét về tổng thể, Giấc mộng tình yêu gợi lên sự so sánh với ba bản nhạc kịch của Liszt dựa trên các sonnet của Petrarch, cũng chuyển từ các tác phẩm thanh nhạc sang các tác phẩm piano, giành được sự tán dương ở cả hai hình thức. Mỗi phần là một Notturno theo đúng nghĩa của nó, trình bày phụ đề và toàn bộ lời của bài hát, làm phong phú thêm bản chuyển soạn piano với chiều sâu thơ ca và tự sự.
Giấc mộng tình yêu của Liszt không chỉ đơn thuần là một tác phẩm âm nhạc mà còn là một sự khám phá về bản chất đa diện của tình yêu - cao thượng, đam mê và bền bỉ. Thông qua những bản chuyển soạn tài tình của mình, Liszt mang đến một suy niệm mơ mộng về tình yêu: đẹp đẽ, mãnh liệt nhưng cũng mong manh đến cùng cực.
ROBERT SCHUMANN (1810-1856)
Piano Quintet in E-flat major, Op. 44, I. Allegro brillante (1842)
(Ngũ tấu Piano giọng Mi giáng trưởng, Tập 44, Chương I. Tươi sáng vui vẻ)
Florestan Quintet
Năm 1842 đánh dấu bước ngoặt sáng tác nhạc thính phòng của Robert Schumann, một năm bùng nổ với vô vàn tác phẩm. Trong số những sáng tác ra đời giai đoạn này, Ngũ tấu Piano giọng Mi giáng trưởng, Tập 44, tỏa sáng như một đỉnh cao. Tác phẩm dành tặng Clara, người vợ tài hoa của ông, là minh chứng cho sự cộng hưởng âm nhạc sâu sắc giữa họ và tinh thần sáng tạo mãnh liệt của Schumann.
Schumann thường sáng tác theo những đợt cảm hứng dồi dào. Tháng 6 năm 1842, ông say sưa nghiên cứu các tứ tấu của Haydn, Mozart và Beethoven. Nghiên cứu này nhanh chóng đơm hoa kết trái. Chỉ đến tháng 7, Schumann đã hoàn thành ba tứ tấu Tập 41. Ngũ tấu Piano ra đời ngay sau đó, chỉ phác thảo trong năm ngày và hoàn thiện vào ngày 12 tháng 10. Cơn cuồng sáng tác tiếp tục với Tứ tấu Piano Tập 47 ra đời cùng tháng, khép lại một năm đáng nhớ với nhạc thính phòng.
Ngũ tấu Piano giọng Mi giáng trưởng là một bước đột phá về cả hình thức lẫn biểu đạt. Trước Schumann, sự kết hợp giữa piano và tứ tấu đàn dây hiếm khi được khai thác, ngoại trừ trường hợp đáng chú ý là Luigi Boccherini. Tuy nhiên, ngũ tấu của Schumann đã đặt nền móng cho các nhà soạn nhạc tương lai như Brahms, Franck và Dvořák, truyền cảm hứng cho họ đóng góp những kiệt tác của riêng mình cho thể loại này.
Mở đầu chương đầu tiên - Tươi sáng vui vẻ là một chủ đề dũng mãnh, sải bước, ngay lập tức thu hút sự chú ý của người nghe. Chủ đề này, được đặc trưng bởi nhịp điệu mạnh mẽ, trở thành nền tảng cho tất cả các chất liệu chủ đề khác trong chương nhạc. Sự tinh thông giai điệu và phong cách kịch tính của Schumann thể hiện rõ khi chủ đề chính chuyển đổi liền mạch sang chủ đề thứ hai trữ tình, giàu cảm xúc do cello và viola thể hiện. Phần phát triển phô diễn những đoạn chạy nốt piano điêu nghệ trên nền đàn dây đơn giản nhưng hiệu quả, dẫn đến một đoạn tóm tắt khải hoàn và một kết thúc mạnh mẽ thỏa mãn.
Sự hòa quyện giữa hân hoan và dịu dàng là dấu ấn của phong cách Schumann, thể hiện tinh thần của thời kỳ Lãng mạn. Sự tương tác giữa piano và đàn dây tạo nên một bức tranh âm thanh phong phú, với piano thường đóng vai trò như một concerto. Tuy nhiên, về bản chất, đây vẫn là một tác phẩm thính phòng, với mỗi nhạc cụ góp phần tạo nên kết cấu và câu chuyện tổng thể.
Việc sử dụng piano sáng tạo của Schumann được hỗ trợ bởi những tiến bộ trong chế tạo đàn piano, chẳng hạn như sự ra đời của pedal giữa, cho phép âm vang hơn và khả năng biểu đạt phong phú hơn. Sự phát triển kỹ thuật này được khai thác triệt để trong chương nhạc, nơi sự rực rỡ của piano và sự ấm áp của đàn dây hòa quyện tạo nên một màn trình diễn năng động và giàu cảm xúc.
Chương đầu tiên của Ngũ tấu Piano giọng Mi giáng trưởng Tập 44 của Schumann là một lễ hội sôi động của phong cách biểu đạt Lãng mạn, được đánh dấu bởi những chủ đề táo bạo, các đoạn nhạc kỹ thuật cao và sự tương tác phong phú giữa piano và đàn dây. Tác phẩm vẫn là một nền tảng của nhạc thính phòng, không chỉ tôn vinh tài năng của Schumann mà còn cả mối liên hệ sâu sắc của ông với Clara và khả năng đổi mới trong truyền thống cổ điển.
MAX REGER (1873-1916)
Piano Trio No. 2, Op. 102, I. Allegro moderato, ma con passione (1907–08)
(Tam tấu Piano Số 2, Tập 102, Chương I. Tươi vui vừa phải, nhưng với niềm đam mê)
Piano: Lê Đỗ Như Ý; Violin: Trương Y Linh; Viola: Hồ Ngô Khánh Linh
Ra đời trong giai đoạn 1907 - 1908, Tâm tấu Piano Số 2 của Max Reger, Tập 102, thể hiện rõ tài năng soạn nhạc bậc thầy và tinh thần sáng tạo không ngừng của ông. Sinh năm 1873 tại thị trấn Brand, vùng Bavaria, năng khiếu sáng tác phi thường của Reger đã bộc lộ từ rất sớm. Dù gia đình ban đầu định hướng cho ông theo nghiệp nhà giáo, nhà nghiên cứu âm nhạc lỗi lạc Hugo Riemann nhanh chóng nhận ra tiềm năng và khuyến khích Reger cống hiến toàn bộ tinh thần và sức lực cho âm nhạc. Sự khích lệ quan trọng này đã dẫn lối Reger bước sâu vào thế giới sáng tác, đưa ông đến vị trí Giáo sư sáng tác tại Nhạc viện Leipzig vào năm 1907.
Sự nghiệp của Reger, tuy ngắn ngủi, lại đồ sộ với các tác phẩm thuộc hầu hết mọi thể loại âm nhạc, ngoại trừ opera và giao hưởng. Âm nhạc thính phòng của ông đặc biệt thể hiện sự am hiểu sâu sắc về cấu trúc phối khí và ngôn ngữ hòa âm độc đáo, khiến tác phẩm của ông khác biệt so với các nhà soạn nhạc cùng thời. Tam tấu Piano số 2 giọng Mi thứ không phải ngoại lệ, chiếm một vị trí đáng kính trong kho tàng âm nhạc thính phòng đầu thế kỷ 20.
Ngay từ những nhịp phách đầu tiên của Chương I, người nghe đã bị cuốn vào thế giới âm nhạc phức tạp của Reger. Chương nhạc này nổi bật với sự thay đổi tâm trạng liên tục, từ cay nghiệt đến trữ tình mãnh liệt, phô bày kỹ thuật đối âm bậc thầy của Reger và khả năng tạo ra những cấu trúc âm nhạc phức tạp nhưng vẫn đẹp một cách hoàn chỉnh. Chất liệu âm nhạc cơ bản và sự phong phú về âm sắc của chương nhạc được tôn lên thêm bởi ngôn ngữ hòa âm dí dỏm và sáng tạo của Reger, mang đến cho âm nhạc một giọng điệu đặc biệt.
Tam tấu Piano số 2 của Reger là một tác phẩm có tính độc đáo và chiều sâu vô cùng, một ví dụ tiêu biểu của âm nhạc thính phòng đầu thế kỷ 20. Chương I tạo tiền đề cho những phần tiếp theo, mỗi phần góp phần tạo nên một hành trình âm nhạc gắn kết và phong phú. Tam tấu này vẫn luôn là một phần thiết yếu trong di sản của Reger, phản ánh sự xuất sắc của ông với tư cách là nhà soạn nhạc và ảnh hưởng lâu dài của ông đối với thế giới âm nhạc cổ điển.
LÉO DELIBES (1836-1981)
Les filles de Cadix (1887)
(Những cô gái Cadiz)
Soprano: Phùng Khánh, Piano: Hoàng Hạnh Dung
Léo Delibes, một tượng đài âm nhạc Pháp thời kỳ Lãng mạn, được ca tụng vì những đóng góp cho opera và ballet. Các tác phẩm của ông thường thể hiện sự cân bằng tinh tế giữa sự dí dỏm và vẻ đẹp trữ tình. Sinh ra năm 1836 trong một gia đình có truyền thống âm nhạc, Delibes bộc lộ năng khiếu sớm, và cuối cùng theo học tại Nhạc viện Paris dưới sự hướng dẫn của Adolphe Adam, nhà soạn nhạc của Giselle. Sự nghiệp của ông bắt đầu với vai trò ca sĩ trong dàn đồng ca và nghệ sĩ đàn organ, nhưng chẳng mấy chốc, ông đã mạo hiểm sáng tác các operetta nhẹ nhàng và nhận được sự tán dương rộng rãi.
Vào giữa thế kỷ 19, nước Pháp say mê mãnh liệt những vùng đất lạ, và Tây Ban Nha, với nền văn hóa sôi động và âm nhạc gợi cảm, mang sức hút đặc biệt. Sự say mê văn hóa này được Delibes thể hiện tuyệt đẹp trong Những cô gái Cadiz, sáng tác năm 1887. Ca khúc này là một phần trong bộ ba tác phẩm Tam khúc và nhanh chóng trở thành một trong những sáng tác được yêu thích nhất của ông.
Những cô gái Cadiz được đặt lời dựa trên trên một áng thơ tinh nghịch và dầy tính tán tỉnh của Alfred de Musset, kể về những cuộc phiêu lưu của những thiếu nữ trẻ tại thành phố cổ Cadiz, một nơi giao thoa văn hóa nằm ở mũi phía tây nam của Tây Ban Nha. Delibes khéo léo sử dụng nhịp điệu bolero, một điệu nhảy có nguồn gốc từ Tây Ban Nha, để làm nền cho câu chuyện hóm hỉnh và kiêu mị. Âm nhạc rộn ràng với nhịp điệu bolero lôi cuốn, quyến rũ đẩy giai điệu về phía trước với một sự bồn chồn, nắm bắt được linh hồn của vũ điệu Tây Ban Nha và tinh thần vô tư của những thiếu nữ.
Tác phẩm mở đầu với một năng lượng sôi động, mời gọi người nghe tham gia vào lễ hội. Giọng hát vừa bay bổng uyển chuyển vừa đầy sắc thái, đòi hỏi ca sĩ phải xử lý các nốt rung, các luyến láy nửa cung và những nốt móc kép leo lên cao một cách nhẹ nhàng và duyên dáng. Điều này phản ánh bản chất tinh nghịch của lời ca, nơi những thiếu nữ Cadiz tận hưởng sự nữ tính của mình và niềm vui khi từ chối những lời tán tỉnh của các chàng trai. Giai điệu lặp lại theo từng khổ thơ, nhấn mạnh bản chất vui tươi và trêu đùa trong cách giao tiếp của các thiếu nữ.
Khả năng pha trộn chất liệu ngoại lai với sự thanh lịch trong opera Pháp được Delibes thể hiện rõ ràng trong suốt tác phẩm. Phần đệm với nhịp ba bốn đặc trưng của bolero, bổ sung cho phần hát, tạo ra cảm giác chuyển động và khiêu vũ vừa quyến rũ vừa gợi cảm. Âm nhạc dường như gợi lên hình ảnh và âm thanh của một lễ hội rộn ràng của Tây Ban Nha, với tiếng lách cách của castanets và những chiếc váy rực rỡ quay cuồng.
Trong khổ thơ đầu tiên, những thiếu nữ tham dự một trận đấu bò, tiếng cười và trêu chọc của họ như vang lên theo nhịp điệu bolero sôi động. Khổ thơ thứ hai tiếp tục với cấu trúc giai điệu tương tự nhưng giới thiệu một đấu sĩ bò cố gắng chinh phục tình cảm của một thiếu nữ, và rồi bị nàng khéo léo từ chối. Các chủ đề và giai điệu lặp đi lặp lại củng cố vẻ quyến rũ nhẹ nhàng của tác phẩm và tài năng sáng tác giai điệu của Delibes.
Những cô gái Cadiz là sự giao thoa văn hóa, đưa người nghe đến những con đường sôi động của Cadiz và thế giới vui tươi của những thiếu nữ nơi đây. Tác phẩm này nổi bật trong tiết mục của Delibes, vừa mang đến thách thức vừa là niềm vui cho cả người biểu diễn và khán giả.
ROGER QUILTER (1877-1953)
3 Songs, Op. 3 No. 1: Love's Philosophy (1905)
(Ngũ tấu Piano giọng Mi giáng trưởng, Tập 44, Chương I. Tươi sáng vui vẻ)
Soprano: Phùng Khánh, Piano: Hoàng Hạnh Dung
Năm 1842 đánh dấu bước ngoặt sáng tác nhạc thính phòng của Robert Schumann, một năm bùng nổ với vô vàn tác phẩm. Trong số những sáng tác ra đời giai đoạn này, Ngũ tấu Piano giọng Mi giáng trưởng, Tập 44, tỏa sáng như một đỉnh cao. Tác phẩm dành tặng Clara, người vợ tài hoa của ông, là minh chứng cho sự cộng hưởng âm nhạc sâu sắc giữa họ và tinh thần sáng tạo mãnh liệt của Schumann.
GABRIEL FAURÉ (1845-1924)
Trois mélodies, Op. 7 No. 1: Après un rêve (1870-77)
(Tam khúc Tập 7 Số 1: Sau cơn mơ)
Soprano: Phùng Khánh, Piano: Hoàng Hạnh Dung
Gabriel Fauré, một trong những nhà soạn nhạc người Pháp hàng đầu của thế hệ ông, đã kiến tạo nên một kho tàng tác phẩm phong phú và đa dạng, nối liền giai đoạn cuối của Chủ nghĩa lãng mạn với buổi bình minh của Chủ nghĩa hiện đại. Ra đời năm 1845, âm nhạc của Fauré, với sự thanh lịch tao nhã và chiều sâu cảm xúc, đã để lại dấu ấn lâu dài trên thế giới âm nhạc cổ điển. Những cách tân về hòa âm và giai điệu của ông đã ảnh hưởng đến nhiều thế hệ nhạc sĩ, đưa ông thành một nhân vật then chốt trong sự phát triển của ngôn ngữ âm nhạc.
Sáng tác trong khoảng năm 1870 đến 1877, Sau cơn mơ là một phần trong Tam khúc Tập 7 của Fauré. Ca khúc tinh tế này được phổ nhạc trên nền thơ của Romain Bussine, vốn dựa trên một bản thảo tiếng Ý vô danh. Bài thơ kể câu chuyện một chàng trai đang yêu, khi tỉnh dậy từ giấc mơ hạnh phúc bên người yêu dấu, khao khát được trở lại với những ảo ảnh an ủi của màn đêm. Sự trường tồn của ca khúc bắt nguồn từ tính đồng cảm sâu sắc về cảm xúc và sự hòa quyện tinh tế giữa giọng hát và piano.
Sau cơn mơ minh chứng cho khả năng truyền tải cảm xúc sâu sắc của Fauré bằng những phương thức âm nhạc tinh tế. Ca khúc mở đầu với phần dạo đàn piano trữ tình, êm đềm, tạo tiền đề cho sự xuất hiện của giọng hát. Giai điệu, với những nốt thăng trầm nhẹ nhàng, hòa quyện với sự mơ màng của lời ca. Cách sử dụng hòa âm của Fauré vừa sáng tạo vừa tinh tế, tạo nên phông nền giàu cảm xúc làm nổi bật cuộc đối thoại thân mật giữa ca sĩ và piano.
Giai điệu giọng hát trong Sau cơn mơ nổi bật bởi sự giản đơn và giàu biểu cảm. Nó trải dài quãng mười một cung, là nền tảng cho sự linh hoạt và phong phú về sắc thái cảm xúc mà không cần đến những cung bậc quá cao hoặc quá thấp. Giai điệu chảy trôi mượt mà, mỗi cụm từ được trau chuốt cẩn thận để phản ánh ngữ điệu tự nhiên của tiếng Pháp. Sự chú ý tỉ mỉ của Fauré đến trọng âm của lời ca đảm bảo âm nhạc tôn lên ý nghĩa của bài thơ, tạo nên một tổng thể thống nhất và gợi cảm.
Phần đệm piano của Fauré trong Sau cơn mơ được đặc trưng bởi nhịp điệu nhất quán và sự phong phú về hòa âm. Tay phải duy trì một tổ hợp gồm các hợp âm ba hoặc bốn nốt, trong khi tay trái chơi chuỗi âm trầm ổn định bằng các nốt đơn hoặc quãng tám. Điều này tạo ra hiệu ứng nhẹ nhàng, gần như thôi miên, hỗ trợ phần hát mà không lấn át nó. Vai trò của piano vừa hỗ trợ vừa bổ sung, mang lại chiều sâu và màu sắc cho tổng thể kết cấu.
Trong ca khúc này, tài năng sáng tác giai điệu của Fauré là không thể nhầm lẫn. Các chủ đề lặp đi lặp lại và nhịp điệu dịu nhẹ tạo ra cảm giác liền mạch và thống nhất, cuốn hút người nghe vào thế giới mơ mộng của bài thơ. Vẻ đẹp kiềm chế và sự trong sáng về cảm xúc của âm nhạc biến Sau cơn mơ trở thành một ví dụ tiêu biểu cho nghệ thuật của Fauré, thể hiện những phẩm chất tinh tế, hướng nội đặc trưng cho các tác phẩm hay nhất của ông.
GABRIEL FAURÉ (1845-1924)
Élégie Op. 24 (1880)
(Bi thương Tập 24)
Cello: Phạm Hoàng Minh Khôi; Piano: Nguyễn Ngọc Bảo Minh
Bi thương giọng Đô thứ Tập 24 của Gabriel Fauré là một tác phẩm thấm đẫm chất thơ và khơi gợi, tiêu biểu tuyệt đẹp cho phong cách riêng biệt của ông, nơi chất trữ tình hòa quyện cùng chiều sâu cảm xúc mãnh liệt. Sáng tác vào năm 1880, bản nhạc này ban đầu được hình dung như chương chậm của một sonata cello đa chương đang được lên kế hoạch. Mặc dù bản sonata đó không được hoàn thành, Bi thương vẫn nổi bật như một tác phẩm độc lập, gặt hái được sự yêu thích rộng rãi và trở thành trụ cột trong kho tàng tiết mục biểu diễn dành cho cello.
Bi thương mở đầu với giai điệu ám ảnh của cello, được nhịp nhàng dẫn dắt bởi chuỗi hợp âm trịnh trọng trên đàn piano. Đường nét giai điệu phác họa quãng xuống chậm, như khắc họa sự kiêu hãnh ngay cả khi chạm đến đáy sâu cảm xúc. Phần mở đầu này thiết lập tông điệu u sầu sâu thẳm và hướng nội, lôi cuốn người nghe vào bầu tâm trạng ảm đạm. Âm thanh phong phú và biểu cảm của cello khéo léo luồn qua khung cảnh hòa âm dệt bởi piano, mỗi nốt nhạc đều thấm đẫm cảm giác khao khát và mất mát.
Phần giữa tương phản chuyển sang giọng La giáng trưởng, mang đến khoảng lặng ngắn ngủi thoát khỏi bầu không khí ảm đạm bao trùm. Tuy nhiên, âm nhạc vẫn giữ lại nét u sầu, như thể đang phác họa lại những ký ức đẫm nước mắt về những khoảng thời gian tươi đẹp. Đoạn nhạc này được đánh dấu bởi chất nhẹ nhàng, gần như hoài niệm, nhấn mạnh khả năng truyền tải cảm xúc sâu sắc của Fauré với sự tinh tế và duyên dáng.
Sự trở lại của giai điệu mở đầu được báo trước bằng một bùng nổ thống thiết bất ngờ, biến bài hát tang thương ảm đạm thành tiếng thét xé lòng. Tại đây, piano dệt nên một loạt ba nốt móc kép chạy nhanh, tạo cảm giác cấp bách và kích động. Cello, giờ đây ở vùng âm cao rền rĩ, cất lên chủ đề với cường độ mạnh mẽ (fortissimo con grandezza), với sự uy nghi nâng cao cường độ cảm xúc của tác phẩm. Khoảnh khắc then chốt này gói gọn tinh túy của Bi thương, một biểu đạt mạnh mẽ về nỗi buồn và than khóc.
Bi thương lần đầu tiên được trình diễn tại một salon do Camille Saint-Saëns tổ chức. Fauré đã viết cho nhà xuất bản của mình, Julien Hamelle: "Tôi rất tiếc vì ông không thể đến nhà Saint-Saëns vào thứ Hai. Bản cello của tôi được đón nhận rất nồng nhiệt, điều này cổ vũ tôi rất nhiều để tiếp tục hoàn thành toàn bộ sonata." Tác phẩm được công diễn ra mắt công chúng vào tháng 12 năm 1883 tại Société Nationale, với sự tham gia của nghệ sĩ cello Jules Loëb, người được đề tặng tác phẩm. Mặc dù kế hoạch ban đầu cho một sonata lớn hơn bị hủy bỏ, thành công của Bi thương đã thúc đẩy Fauré sáng tác một loạt nhạc thính phòng thu nhỏ tương tự, bao gồm Papillon (khoảng năm 1885) và Romance dành cho cello và piano (1894).
ROLAND DYENS (1955-2016)
Hamsa
I. Andamento (Première Novelle) (Câu chuyện đầu tiên)
V. Andamento (Tunis, Tunisie) (Tunis, Tunisia)
(Ngũ tấu Piano giọng Mi giáng trưởng, Tập 44, Chương I. Tươi sáng vui vẻ)
Roland Dyens, nghệ sĩ guitar, nhà soạn nhạc và nhà chuyển soạn đáng kính người Pháp, bắt đầu hành trình âm nhạc của mình từ năm 9 tuổi. Quá trình học tập dưới sự chỉ dạy của bậc thầy guitar lỗi lạc người Tây Ban Nha Alberto Ponce và việc đắm mình sâu sắc vào lĩnh vực sáng tác cùng Désiré Dondeyne đã hun đúc ông trở thành một nghệ sĩ đa tài. Nổi tiếng với khả năng ứng biến tài tình và tài năng pha trộn nhuần nhuyễn các thể loại âm nhạc khác nhau, Dyens đã tạo ra những tác phẩm khai mở tiềm năng biểu đạt vô cùng phong phú của cây đàn guitar. Các sáng tác và màn trình diễn của ông đã nhận được sự tán dương trên toàn thế giới, đưa ông lên vị trí của một trong những nghệ sĩ tiên phong nhất thời đại.
Hamsa, một trong những sáng tạo quyến rũ của Dyens, minh họa cho khả năng đan xen độc đáo giữa các truyền thống âm nhạc đa dạng của ông. Ra mắt vào ngày 5 tháng 8 năm 1998 tại Liên hoan Quốc tế Nürtingen ở Đức, tác phẩm này nổi bật bởi sự sôi động pha trộn nhiều phong cách. Tác phẩm sau đó được trình diễn tại Nhà hát Opéra-Comédie de Montpellier, nơi hình ảnh ngoạn mục của 65 nghệ sĩ guitar cùng tấu trên sân khấu đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng khán giả.
Cái tên Hamsa - có nghĩa là "năm" trong tiếng Ả Rập - ám chỉ Bàn Tay Fatima, biểu tượng bảo vệ chống lại tà ác. Biểu tượng này, được thể hiện trực quan trong bản nhạc, nhấn mạnh sự mạch lạc về chủ đề của tác phẩm. Hamsa bao gồm năm chương riêng biệt, mỗi chương mang đến một câu chuyện và bầu không khí độc đáo. Những chương nhạc này giống như năm truyện ngắn, mỗi truyện có một nét riêng, từ không gian ấn tượng đến những giai điệu phương Đông quyến rũ. Cấu trúc này phản ánh tầm nhìn của Dyens về một thế giới đa diện, nhiều lớp lang, phong phú về màu sắc và đa dạng.
Chương đầu tiên, Câu chuyện đầu tiên , thiết lập tông điệu với phong cách ấn tượng, trong khi chương 2 Bản Ballade phong cách Fauré tôn vinh nhà soạn nhạc người Pháp Gabriel Fauré. Khúc ca hoành tráng mang đến một nét uy nghi có phần tinh nghịch, tạo sự tương phản mạnh mẽ với Nắng chiều uể oải trầm lắng và ủ ê. Chương cuối, Tunis, Tunisia, là một sự tôn vinh sôi động dành cho quê hương của Dyens. Tác phẩm này chịu nhiều ảnh hưởng của âm nhạc Ả Rập, gói gọn tinh hoa văn hóa của Tunisia. Trong chương nhạc này, các nghệ sĩ thực hiện cử chỉ tượng trưng cho Bàn Tay Fatima, đồng điệu với chủ đề của tác phẩm về sự bảo vệ và thiện chí.
Hamsa không chỉ đơn thuần là một tác phẩm sáng tác mà còn là sự tôn vinh các truyền thống âm nhạc toàn cầu, được dệt nên một cách tài tình bởi tinh thần đổi mới của Dyens. Khả năng tạo ra một tác phẩm đa diện như vậy phản ánh sự hiểu biết sâu sắc của ông về khả năng biểu cảm của guitar và cam kết kiên định của ông trong việc vượt qua những ranh giới âm nhạc. Trong Hamsa, Dyens mời chúng ta trải nghiệm một thế giới âm thanh đầy màu sắc và phức tạp, giống như những nền văn hóa mà chính tác phẩm đại diện.
MANUEL DE FALLA (1876-1946), arr. EDSON LOPES (b. 1957)
"Spanish Dance No. 1" from opera "La Vida Brève" (1904)
("Vũ điệu Tây Ban Nha Số 1" trích từ vở opera "Cuộc đời ngắn ngủi")
Manuel de Falla, một trong những nhà soạn nhạc Tây Ban Nha lỗi lạc nhất đầu thế kỷ 20, đã tìm thấy nguồn cảm hứng trong những truyền thống dân gian sôi động và đong đầy tâm hồn của quê hương ông. Vũ điệu Tây Ban Nha Số 1 của ông, ban đầu được sáng tác cho piano và sau đó được phối khí cho dàn nhạc, điển hình như một bức chân dung rực rỡ và nhiệt thành về di sản âm nhạc và vũ đạo Tây Ban Nha.
Tác phẩm này, được trích từ vở opera Cuộc đời ngắn ngủi, cô đọng niềm đam mê mãnh liệt và nhịp điệu sôi động của điệu flamenco Andalusia. Vở opera lấy bối cảnh thành phố Granada thơ mộng, kể câu chuyện đau lòng về Salud - một cô gái Gypsy, bị Paco - chàng trai giàu có, phản bội trong tình yêu, dẫn đến cái kết bi kịch khi nàng gục ngã dưới chân hắn. Mặc dù bản thân vở opera hiếm được trình diễn ngày nay, âm nhạc của nó vẫn trường tồn, đặc biệt là thông qua vũ khúc mang tính biểu tượng này.
Ngay từ phần mở đầu mạnh mẽ và rực lửa, Vũ điệu Tây Ban Nha Số 1 đã bắt trọn người nghe bởi sự trực tiếp, phản ánh cường độ trong những bước chân của vũ công flamenco. Việc sử dụng tài tình các nhịp điệu và những đảo phách phức tạp của de Falla thúc đẩy tác phẩm tiến về phía trước, tạo ra một động lực không ngừng nghỉ, cuốn hút trí tưởng tượng của người nghe. Các giai điệu trong tác phẩm thấm đẫm những tinh hoa đặc biệt của nhạc dân gian Tây Ban Nha, với các khoảng lặng và nét hoa mỹ đặc trưng, mang đến sự sống động cho âm nhạc. Tài năng sáng tạo giai điệu ngoại hạng của de Falla thể hiện rõ khi các đường nét giai điệu bổng trầm với cường độ đầy kịch tính, gợi lên những cảm xúc chân thành và câu chuyện gợi cảm - những yếu tố cốt lõi của flamenco.
Khi tác phẩm lên đến cao trào, âm nhạc dâng trào với sự hân hoan không kiềm chế. Âm sắc dàn nhạc được đẩy mạnh, giải phóng một dòng âm thanh vang vọng tinh thần của điệu nhảy. Nhịp điệu dồn dập và những giai điệu đầy đam mê cuộn lên thành một crescendo (đoạn nhạc dần mạnh) ngoạn mục, khiến khán giả phấn khích và say mê.
Trong bản chuyển soạn cho tứ tấu guitar này của Edson Lopes, tinh thần rực lửa và nhịp điệu phức tạp của vũ khúc được chuyển tải tuyệt đẹp thành một bản song tấu. Đàn guitar, với khả năng gõ và trữ tình, mang đến một chiều kích mới cho kiệt tác của de Falla, làm nổi bật sự tương tác phức tạp và sôi động của tác phẩm. Khi đắm mình trong vũ khúc này, chúng ta tôn vinh di sản của de Falla và mối liên hệ sâu sắc của nhà soạn nhạc với âm nhạc và văn hóa Tây Ban Nha.
Tổng hợp bởi: Bùi Thảo Hương